Tỉnh Long An là một trong những địa phương có hoạt động ứng dụng bức xạ và hạt nhân trong nhiều lĩnh vực, từ y tế đến công nghiệp. Do đó, việc quản lý an toàn bức xạ và hạt nhân không chỉ đóng vai trò bảo vệ người dân mà còn góp phần đảm bảo sự phát triển bền vững và tuân thủ các quy định của pháp luật quốc gia cũng như các tiêu chuẩn quốc tế.

Bài viết này sẽ đi sâu vào công tác quản lý nhà nước về an toàn bức xạ, hạt nhân tại tỉnh Long An trong năm 2024, bao gồm cơ chế chính sách, các hoạt động quản lý và kiểm tra, đồng thời phân tích các thách thức và giải pháp trong việc đảm bảo an toàn bức xạ và hạt nhân.

I.    Tổng quan về công tác quản lý nhà nước về an toàn bức xạ và hạt nhân

1.   Khung pháp lý và quy định hiện hành

Lĩnh vực an toàn bức xạ và hạt nhân tại Việt Nam được quản lý dựa trên các văn bản pháp luật chủ yếu như:

-       Luật năng lượng nguyên tử ngày 03/6/2008.

-       Nghị định số 07/2010/NĐ-CP ngày 25/01/2010 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật năng lượng nguyên tử.

-       Nghị định số 107/2013/NĐ-CP ngày 20/09/2013 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử.

-       Nghị định số 142/2020/NĐ-CP ngày 09/12/2020 của Chính phủ quy định về việc tiến hành công việc bức xạ và hoạt động dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử.

-       Thông tư số 19/2012/TTBKHCN ngày 08/11/2012 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định về kiểm soát và bảo đảm an toàn bức xạ trong chiếu xạ nghề nghiệp và chiếu xạ công chúng.

-       Thông tư liên tịch số 13/2014/TTLT-BKHCN-BYT ngày 09/6/2014 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ và Bộ trưởng Bộ Y tế quy định về bảo đảm an toàn bức xạ trong y tế và Thông tư số 13/2018/TT-BKHCN ngày 05/9/2018 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư liên tịch số 13/2014/TTLT-BKHCN-BYT.

-       Thông tư số 34/2014/TT-BKHCN ngày 27/11/2014 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định về đào tạo an toàn bức xạ đối với nhân viên bức xạ, người phụ trách an toàn và hoạt động dịch vụ đào tạo an toàn bức xạ.

-       Thông tư số 287/2016/TT-BTC ngày 15/11/2016 của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định mức thu, chế độ thu, nộp, quản lý và sử dụng phí, lệ phí trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử và Thông tư số 116/2021/TT-BTC ngày 22/12/2021 của Bộ trưởng Bộ Tài chính sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 287/2016/TT-BTC.

-       Thông tư số 01/2019/TT-BKHCN ngày 30/05/2019 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định về bảo đảm an ninh nguồn phóng xạ.

-       Thông tư số 02/2022/TT-BKHCN ngày 25/02/2022 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ hướng dẫn thi hành một số điều của Nghị định số 142/2020/NĐ-CP ngày 09/12/2020 của Chính phủ quy định về việc tiến hành công việc bức xạ và hoạt động dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử.

-       Thông tư số 12/2023/TT-BKHCN ngày 30/06/2023 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định việc chuẩn bị ứng phó và ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân, lập và phê duyệt kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân.

Các quy định này cung cấp khung pháp lý toàn diện cho việc quản lý an toàn bức xạ và hạt nhân, từ việc cấp phép, kiểm tra, thanh tra đến xử lý vi phạm. Đặc biệt, việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo đảm an toàn và an ninh trong quá trình vận hành các nguồn bức xạ được nhấn mạnh trong hệ thống pháp luật.

2.   Cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ và hạt nhân

Tại cấp trung ương, Bộ Khoa học và Công nghệ chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử. Cục An toàn bức xạ và hạt nhân là tổ chức trực thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý Nhà nước và thực thi các nhiệm vụ quản lý Nhà nước về an toàn, an ninh và thanh sát hạt nhân trên phạm vi cả nước; quản lý, thực hiện các hoạt động dịch vụ công thuộc phạm vi quản lý của Cục.

Tại Long An, Sở Khoa học và Công nghệ là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân tỉnh quản lý nhà nước về ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ; an toàn bức xạ và hạt nhân.

II.     Tình hình ứng dụng và quản lý an toàn bức xạ, hạt nhân tại Long An năm 2024

1.   Ứng dụng bức xạ và hạt nhân tại Long An

Long An đã và đang ứng dụng các công nghệ liên quan đến bức xạ và hạt nhân trong nhiều lĩnh vực khác nhau như:

-       Lĩnh vực Y tế: sử dụng thiết bị chụp X-quang (chụp răng, chụp vú, đo mật độ xương), CT-Scanner (chụp cắt lớp vi tính) trong chuẩn đoán bệnh.

-       Lĩnh vực Công nghiệp: sử dụng thiết bị phát tia X (phân tích huỳnh quang tia X; Soi kiểm tra an ninh hành lý, hàng hóa; Đo độ dày lớp mạ, thép, mức chất lỏng; Chiếu xạ khử trùng; Xác định tạp chất hoặc kim loại trong sản phẩm; Kiểm tra dị vật trong thực phẩm; Kiểm tra bo mạch điện tử; Soi kiểm tra khuyết tật sản phẩm…) và nguồn phóng xạ (Dò tìm chất nổ; Đo độ dày của thép, màng sợi tổng hợp polyolefin, màng nhựa, giấy; Chiếu xạ công nghiệp; Kiểm tra hoạt động của thiết bị đo suất liều bức xạ; Phân tích sắc ký khí).

Những ứng dụng này mang lại nhiều lợi ích, giúp nâng cao hiệu quả trong sản xuất và cải thiện chất lượng dịch vụ. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những thách thức lớn về an toàn bức xạ, đặc biệt khi một số cơ sở chưa tuân thủ đầy đủ các quy định về bảo vệ an toàn bức xạ.

2.   Tình hình quản lý Nhà nước về an toàn bức xạ, hạt nhân tại Long An năm 2024

Trong năm 2024, Sở Khoa học và Công nghệ đã triển khai nhiều biện pháp kiểm soát chặt chẽ các hoạt động liên quan đến bức xạ, cụ thể như sau:

-       Công tác cấp phép, chứng chỉ: Việc cấp phép sử dụng thiết bị bức xạ được quản lý chặt chẽ. Mọi cơ sở phải tuân thủ đầy đủ quy trình cấp phép trước khi đưa các thiết bị này vào hoạt động. Năm 2024, Sở Khoa học và Công nghệ đã cấp mới 25 giấy phép tiến hành công việc bức xạ (sử dụng thiết bị X-quang chẩn đoán trong y tế); cấp lại 01 giấy phép tiến hành công việc bức xạ (sử dụng thiết bị X-quang chẩn đoán trong y tế), 04 gia hạn giấy phép giấy phép tiến hành công việc bức xạ (sử dụng thiết bị X-quang chẩn đoán trong y tế) và 18 chứng chỉ nhân viên bức xạ (đối với người phụ trách an toàn cơ sở X-quang chẩn đoán trong y tế). Hồ sơ được số hóa 100% trước khi tiếp nhận; 100% kết quả giải quyết thủ tục hành chính được số hóa trước khi trả kết quả (song song với kết quả văn bản); trên 80% thủ tục hành chính có thu phí, lệ phí được thanh toán trực tuyến trên Cổng Dịch vụ công quốc gia.

-       Công tác thanh tra: Sở Khoa học và Công nghệ đã tiến hành thanh tra 17 cơ sở có sử dụng nguồn bức xạ, trong đó 14 cơ sở có sử dụng thiết bị X-quang chẩn đoán trong y tế và 03 cở sở sử dụng nguồn phóng xạ để đo độ dày của thép. Qua thanh tra, phát hiện 01 cơ sở có hành vi vi phạm không thực hiện kiểm xạ định kỳ nơi làm việc của nhân viên bức xạ theo quy định và Chánh Thanh tra Sở đã ban hành quyết định xử phạt với số tiền 5 triệu đồng.

-       Công tác đào tạo: Sở Khoa học và Công nghệ đã tổ chức 01 Hôi nghị tập huấn An toàn bức xạ và ứng phó sự cố bức xạ, hạt nhân năm 2024 nhằm nâng cao nhận thức, kiến thức về an toàn bức xạ và ứng phó sự cố bức xạ, hạt nhân cho các thành viên Ban chỉ huy, Đội ứng phó đầu tiên, các cơ sở có sử dụng nguồn bức xạ trên địa bàn tỉnh. Ngoài ra, Sở Khoa học và Công nghệ cũng đã tổ chức 02 lớp đào tạo kiến thức về an toàn bức xạ cho 20 học viên là nhân viên vận hành và người phụ trách an toàn đến từ các cơ sở có sử dụng thiết bị X-quang y tế, X-quang công nghiệp và nguồn phóng xạ trong tỉnh.

 Toàn cảnh Hội nghị tập huấn An toàn bức xạ và ứng phó sự cố bức xạ, hạt nhân năm 2024

-       Công tác ứng phó sự cố bức xạ, sự cố hạt nhân: Sở Khoa học và Công nghệ đã tham mưu Ủy ban Nhân dân tỉnh ban hành Quyết định số 7863/QĐ-UBND ngày 06/08/2024 Về việc kiện toàn Ban chỉ huy và Đội ứng phó ban đầu phục vụ ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân cấp tỉnh và Quyết định số 8555/QĐ-UBND ngày 21/08/2024 Về việc ban hành Quy chế làm việc của Ban Chỉ huy và Đội ứng phó ban đầu phục vụ ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân cấp tỉnh.

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, tuy nhiên công tác quản lý nhà nước về an toàn bức xạ và hạt nhân tại Long An vẫn đối mặt với một số thách thức:

-       Nguồn nhân lực hạn chế: Số lượng cán bộ chuyên trách về an toàn bức xạ còn ít, chưa đáp ứng được yêu cầu của một địa phương đang mở rộng quy mô ứng dụng bức xạ ngày càng nhiều.

-       Cơ sở vật chất: Một số cơ sở y tế và công nghiệp vẫn sử dụng các thiết bị cũ, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn nếu không được kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ.

-       Nhận thức của doanh nghiệp: Nhiều doanh nghiệp còn xem nhẹ các quy định về an toàn bức xạ, dẫn đến việc không thực hiện đầy đủ các biện pháp bảo vệ cần thiết.

III. Giải pháp nâng cao công tác quản lý an toàn bức xạ, hạt nhân tại Long An

-       Một là, tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý về an toàn bức xạ: Một trong những giải pháp trọng tâm là tăng cường đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý về an toàn bức xạ. Cần tổ chức các khóa học định kỳ, cập nhật các kiến thức mới nhất về công nghệ bức xạ, quy định pháp luật, và các biện pháp bảo vệ an toàn cho con người và môi trường.

-       Hai là, nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp và cộng đồng: Để quản lý an toàn bức xạ hiệu quả, nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp và cộng đồng về tầm quan trọng của việc tuân thủ các quy định pháp luật là điều cần thiết. Có thể triển khai các chương trình tuyên truyền, hội thảo khoa học và các buổi làm việc trực tiếp với các cơ sở sử dụng nguồn phóng xạ để giúp họ hiểu rõ các quy trình bảo vệ an toàn.

-       Ba là, ứng dụng công nghệ trong quản lý: Cần áp dụng công nghệ số hóa trong công tác quản lý và giám sát an toàn bức xạ. Việc ứng dụng các hệ thống quản lý dữ liệu điện tử, giám sát từ xa giúp cơ quan chức năng dễ dàng theo dõi hoạt động của các cơ sở, phát hiện kịp thời các sai phạm và đưa ra biện pháp xử lý nhanh chóng.

-       Bốn là, tăng cường kiểm tra, thanh tra: Để đảm bảo tính tuân thủ các quy định của phát luật thì việc kiểm tra, thanh tra các cơ sở sử dụng nguồn bức xạ cần được thực hiện thường xuyên và nghiêm túc. Bên cạnh các đợt kiểm tra định kỳ, cần có các cuộc kiểm tra đột xuất để kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm.

IV.  Kết luận

Công tác quản lý nhà nước về an toàn bức xạ, hạt nhân tại tỉnh Long An năm 2024 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn còn những thách thức cần phải đối mặt. Việc đảm bảo an toàn bức xạ không chỉ bảo vệ sức khỏe con người và môi trường mà còn góp phần quan trọng trong sự phát triển bền vững của tỉnh.

Để nâng cao hiệu quả quản lý, cần tập trung vào việc tăng cường đào tạo nhân lực, nâng cao nhận thức, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra, giám sát. Đây sẽ là các giải pháp cốt lõi giúp Long An duy trì và phát triển các hoạt động liên quan đến bức xạ và hạt nhân một cách an toàn, hiệu quả./.